O επαναστατημένος κινηματογραφιστής Βαελ Ομάρ

Ο αιγύπτιος κινηματογραφιστής περιγράφει πώς άφησε κάτω την κάμερα του για να σμίξει με τους διαδηλωτές στην πλατεία Ταχρίρ

Έξι χρόνια πριν, το μικρό μήκους ντοκιμαντέρ το Βαελ Ομάρ, Κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης, παρουσίασε από πρώτο χέρι το φόβο, την οργανωμένη αστυνομική βαρβαρότητα και τα βασανιστήρια που κυριάρχησαν στις αιγυπτιακές εκλογές του 2005. Όταν, στις 25 Ιανουαρίου, ο Ομάρ πήγε στην πλατεία Ταχρίρ του Καϊρου με εκατοντάδες αιγύπτιους διαδηλωτές, περίμενε ότι θα έκανε αυτό που πάντα του έρχεται αυθόρμητα: να κάνει μία ταινία. Τρεις ημέρες αργότερα, άφησε κάτω την κάμερά του για να παλέψει με τους συμπατριώτες, του μεταμορφωμένος από σκηνοθέτη σε πολίτη – δημοσιογράφο.

Ως δημιουργός  ποια είδη ταινιών βρίσκετε ελκυστικά ώστε να ασχοληθείτε με αυτά;

Κοινωνικο-πολιτικά ντοκιμαντέρ, ανθρώπινες ιστορίες και ιστορίες που περιστρέφονται γύρω από την εξέλιξη της παγκοσμιοποίησης ή αφορούν κάποιο παγκόσμιο φαινόμενο. Πραγματικά, δεν μ΄ ενδιαφέρει σε καμία περίπτωση να κάνω μια ταινία που θα φωτίζει μεμονωμένα το Κάιρο και την Αίγυπτο. Το μεγάλο μου ενδιαφέρον είναι οι ταινίες που αφορούν την κοινωνική δικαιοσύνη, τη δημοκρατία και τις μειονότητες.
Αυτή τη στιγμή δουλεύουμε ένα θέμα για τους Νούβιους (Nubians), τη μειονότητα στην Αίγυπτο. Ήταν μέρος της αρχαίας Νούβιας, αλλά περιθωριοποιήθηκαν και ξεχάστηκαν από τότε που χτίστηκε το φράγμα του Ασουάν. Βασικά, όταν χτίστηκε το φράγμα πλημμύρισε και κάποια από τα αρχαία ερείπια βρίσκονται τώρα κάτω από το νερό.

Προσεγγίσατε την αιγυπτιακή επανάσταση ως κινηματογραφιστής ή ως ακτιβιστής; Και πώς μεταβλήθηκε ο ρόλος σας κατά τη διάρκεια της εξέγερσης;

Όταν πήγα στην πλατεία  Ταχίρ στις 25 Ιανουαρίου, με παρακίνησε η καθαρή περιέργεια. Από την άλλη είμαι πάντοτε έτοιμος να πάρω την κάμερα και να ξεκινήσω να τραβάω. Όταν φτάσαμε εκεί, σύντομα συνειδητοποιήσαμε ότι αυτό που συνέβαινε ήταν πολύ μεγαλύτερο από αυτό που όλοι περιμέναμε. Έτσι, μέχρι την 28η – την «ημέρα της Οργής», όπως την αποκαλούν τώρα –, είχα την κάμερα μαζί μου. Όμως γρήγορα βρεθήκαμε αντιμέτωποι με βίαιη καταστολή, οπότε βρεθήκαμε στη θέση στην οποία κανείς πρέπει να αποφασίσει γρήγορα, είτε να είναι κινηματογραφιστής, είτε να υπερασπιστεί έναν σκοπό. Εκείνη τη στιγμή άφησα την κάμερα στην άκρη και έσμιξα με τους διαδηλωτές για τον κοινό μας σκοπό.
Πυροβολήθηκα στις 28 Ιανουαρίου, όμως ευτυχώς τα τραύματα δεν ήταν σοβαρά.  Τρεις μέρες αργότερα πήγα πίσω στην πλατεία Ταχρίρ. Επειδή δεν υπήρχαν πολλές δυνατότητες για δουλειά, κατέληξα να είμαι διορθωτής για τις Νιου Γιορκ Ταιμς και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Γυρνούσαμε την πόλη και κάναμε έρευνα. Τώρα που το σκέφτομαι, αυτή πρέπει να ήταν η πιο επικίνδυνη κατάσταση στην οποία έχω βρεθεί μέχρι τώρα στη ζωή μου, ακόμη κι από τη φορά που  με πυροβόλησαν, γιατί εκείνες τις ημέρες όλοι οι ξένοι ήταν ύποπτοι.

Έχω πολλούς φίλους που καταδικάστηκαν μόνο επειδή πρόσφεραν κάποια βοήθεια. Οπότε υποθέτω ότι μ΄ έναν τρόπο βρέθηκα να είμαι ένας επαναστατημένος ελεύθερος επαγγελματίας και η δουλειά αυτή μου άρεσε πολύ. Είχα αρκετούς φίλους που κινηματογραφούσαν τα γεγονότα, συμπεριλαμβανομένων και αρκετών κινηματογραφιστών με τους οποίους συνεργάζομαι. Έτσι ώστε ένιωθα ότι υπήρχε κάλυψη για τα γεγονότα. Έχοντας αποκτήσει μια κοινωνική δικτύωση από την πρώτη ταινία που έκανα το 2005, δεν δυσκολεύτηκα να κάνω το ντοκιμαντέρ αυτό. Αρκετοί από τους ανθρώπους από τους οποίους πήρα συνέντευξη αποδείχτηκαν να έχουν σημαντική εμπλοκή στην υποκίνηση της επανάστασης.
Πώς είναι να γυρίζεις ντοκιμαντέρ στην Αίγυπτο; Θυμίζει περισσότερο είδος δημοσιογραφίας από είδος κινηματογραφικής τέχνης;
Ναι, σε ένα επίπεδο είναι δημοσιογραφία, αλλά σε ένα άλλο επίπεδο είναι ένας τρόπος
να κάνεις ταινίες ενός συγκεκριμένου είδους, καθώς το ντοκιμαντέρ δεν έχει τη βαρύτητα που έχει στη δύση. Προφανώς, προέρχομαι από μια διαφορετική σχολή σκέψης και σκέφτομαι ότι σιγά-σιγά έχουμε αρχίσει να κερδίζουμε έδαφος για να μπορούμε να κάνουμε ντοκιμαντέρ. Προσπαθούμε να πάρουμε μία οθόνη σε ένα τοπικό κινηματογράφο στο Κάιρο για να μπορούμε να προβάλουμε αποκλειστικά ανεξάρτητες ταινίες και ντοκιμαντέρ.
Όταν είσαι ανεξάρτητος κινηματογραφιστής πρέπει να  έχεις μια στάση «να το κάνω μια και καλή». Αυτή είναι η φιλοσοφία σε ό,τι κι αν κάνω. Το να είμαι διορθωτής δεν ήταν μια δουλειά για την οποία είχα εκπαιδευτεί προηγουμένως. Αυτή τη στιγμή με ένα τρόπο όλοι είμαστε δημοσιογράφοι – είμαστε όλοι πολίτες δημοσιογράφοι σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας όσων συμβαίνουν στο facebook και στο Τwitter. Υπάρχει ένα γενικό αίσθημα ότι τα ΜΜΕ δεν μας φέρονται δίκαια και είμαστε οι μόνοι που μπορούμε στην πραγματικότητα να κάνουμε τη δουλειά και να είμαστε ειλικρινείς για τα γεγονότα.

Τι ρόλο έπαιξαν τα social media στην επανάσταση;

Δεν θα ήθελα να επιμείνω σε αυτό, καθώς αισθάνομαι ότι τα παγκόσμια μέσα έχουν εστιάσει τόσο πολύ εκεί, στο βαθμό που μας αποσπούν από τον πραγματικό μας σκοπό.  Οπωσδήποτε οφείλουμε αρκετά στα social media και στις τεχνολογίες της επικοινωνίας, ακόμη και στα sms, αλλά την ίδια στιγμή, όταν η χρήση τους δεν εξυπηρετεί ένα συγκεκριμένο καλό σκοπό, αυτά δεν είναι ασημένιες σφαίρες.

Για να χρησιμοποιήσουμε τους περιβαλλοντολόγους σαν παράδειγμα, τα social media δεν κατάφεραν να κινητοποιήσουν το είδος της υποστήριξης που χρειάζεται για να γίνει μια πάγκοσμιας εμβέλειας επανάσταση για το περιβάλλον. Στο τέλος της ημέρας, χρειάζεσαι μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων που διατίθενται να βάλουν τους εαυτούς στην πρώτη γραμμή για τον οποιοδήποτε λόγο. Όποιο εργαλείο χρησιμοποιείται για να τους συγκεντρώσει, είναι απλά ένα εργαλείο. Νομίζω ότι αυτό είναι αυτό που το Twitter και το Facebook και το youtube μπόρεσαν να κάνουν.
Βεβαίως, η ταχύτητα με την οποία αυτό το εργαλείο μας ενεργοποιεί είναι αξιοσημείωτη. Βρίσκω εκδηλώσεις που ανακοινώνονται στο twitter πολύ πριν να δημοσιευτούν στον τύπο. Επομένως, από τη σκοπιά της αμεσότητας, όντως βοήθησαν στην ενεργοποίηση της επανάστασης. Από την άλλη, αν δεν είμαστε ένας λαός που είχε υποστεί τόσο σκληρή καταπίεση, ψυχολογική βία και βασανιστήρια και στέρηση ελευθερίας, δεν θα είχαμε ανταποκριθεί.
Τώρα το καλό είναι ότι όλα τα μάτια έχουν στραφεί στα αιγυπτιακά νέα για να μάθουν τι κάνουμε μέσω του διαδικτύου και πώς θα συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε αυτά τα εργαλεία. Είμαστε πρωτοπόροι στο ότι δώσαμε μια νέα σημασία σε αυτές τις τεχνολογίες, νέες χρήσεις γι΄ αυτές, και στο ότι οριοθετήσαμε ένα πλαίσιο για τη δύναμη την οποία κουβαλούν. Αλλά έχω να πω ότι για κάθε καλό, υπάρχει πάντα ένα κακό. Στο Ιράν είναι διαφορετική η ιστορία. Εδώ είμαστε τυχεροί αρκετά, ώστε οι αρχές να μην έχουν επίγνωση της χρήσης τους. Στο Ιραν, όμως, χρησιμοποιούν τα social media εναντίον των χρηστών τους. Αυτό συνέβη αρκετές φορές και στην Ταχρίρ. Αν μια πέτρα πετιέται ανάμεσα σε 30.000 ανθρώπους, 50.000 tweets εμφανίζονταν με αφορμή αυτή την πέτρα, και ξαφνικά μια πέτρα παρουσιάζεται ως εξέγερση. Οπότε η ικανότητα να διαδώσεις την στρεβλωμένη πληροφορία γίνεται εξίσου ισχυρή.

Πώς τα εργαλεία των social media αλλάζουν το ακτιβιστικό σινεμά ή τα ντοκιμαντέρ για τα ανθρώπινα δικαιώματα; Θα είναι οι άνθρωποι πιο έτοιμοι να σηκώσουν τα i-phones τους σα να βρίσκονται απέναντι από μια κάμερα;

Σε ό,τι αφορά το ακτιβιστικό σινεμά, αυτό είναι καταπληκτικό. Την ίδια στιγμή, ξεπερνιέται το εμπόδιο της αξίας της παραγωγής, έτσι ώστε η κάμερα του i-phone να είναι όπως μια HD κάμερα. Αυτή είναι μια θετική εξέλιξη σε ό,τι αφορά τα social media ή ακόμη διαδικτυακές πλατφόρμες που σου επιτρέπουν να διαδώσεις άμεσα την πληροφορία χωρίς όρια. Ενώ πριν από πέντε χρόνια αν η ταινία ήταν πολύ ωμή και ρεαλιστική δε θα μπορούσε να γίνει . Το ίντερνετ είναι καλό για ρεαλιστικές ταινίες και νομίζω ότι οι κινηματογραφιστές θα είναι όλο και νεότεροι. Αν έχεις ένα ενδιαφέρον θέμα μπορείς πλέον να σηκώσεις το τηλέφωνο σου και να το κινηματογραφήσεις.
Πώς είναι το κλίμα για τα ντοκιμαντέρ τώρα στο Κάιρο; Πόσοι από τους συναδέλφους κάνουν ντοκιμαντέρ για την επανάσταση;
Εκατοντάδες! Υπάρχουν περίπου τριάντα τέτοια. Το πρόβλημα είναι ότι τα περισσότερα είναι ακατέργαστου τύπου ντοκιμαντέρ που βασίζονται σε πλάνα από την Πλατεία Ταχρίρ, τα οποία είναι καταπληκτικά, καθώς ο κόσμος χρειάζεται να ξέρει τι έγινε με λεπτομέρειες. Όμως, την ίδια στιγμή, ίσως επειδή είμαι πολιτικά στρατευμένος – βρίσκω ότι είναι πολύ νωρίς να κάνει κανείς οτιδήποτε έχει ένα είδους σκοπού.

Η ζωή ενός φιλμ που φτιάχνεται τώρα θα είναι πολύ μικρή. Η κατάσταση είναι τόσο ρευστή, κάθε μέρα αλλάζει, και θα μπορούσες να καταλήξεις κάνοντας μια ταινία που δεν είναι τόσο διορατική. Εκτός αν έχεις σκοπό να κινηματογραφείς μέχρι να υπάρξει κάποιο συμπέρασμα.
Πώς είναι το κλίμα τώρα στο Κάιρο;
Είναι τρελό, επίσης δυναμικό, ανήσυχο και γεμάτο εκπλήξεις. Υπάρχει μία κούραση, δεν θα πω ψέματα, αλλά και μεγάλο άγχος. Οπότε υποθέτω ότι εξαρτάται από το είδος του ανθρώπου που είσαι είτε να εκτιμήσεις αυτό που συμβαίνει, είτε να σου λείπει η ψεύτικη ασφάλεια του δικτάτορα. Οπωσδήποτε όμως είναι μια νέα Αίγυπτος, μπορείς να το αισθανθείς.
Mε όλα τα καλά και τα κακά, υπάρχει κάτι  νέο και αυτό είναι το πιο θετικό απ΄ όλα σε τελική ανάλυση. Όσο γρηγορότερα το καταλάβουν αυτό οι άνθρωποι, τόσο καλύτερα θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές και τις μεταβάσεις που χρειάζονται για να βελτιώσουν τις ζωές τους.
Είχαμε θεσμοποιήσει τη βία, τον αναχρονισμό, την κοινωνική αδικία, την  «υπερ – στρωμάτωση», το σύστημα διακρίσεων με τις κάστες. Επομένως, αυτό που συμβαίνει είναι κάτι περισσότερο από μια πολιτική επανάσταση, είναι μια πολιτιστική επανάσταση.

Μετάφραση: Αλίκη Κοσυφολόγου
http://www.rednotebook.gr
Πηγή: Al Jazeera