Ο ακόλουθος διάλογος μεταξύ του Αντρέ-Κοντ Σπονβίλ και του φιλοσόφου της επιστήμης Ζαν Στον, συγγραφέα του βιβλίου «Notre existence a-t-elle un sens?», οργανώθηκε από την εφημερίδα «Le Figaro».
- Και οι δυο σας έχετε εργαστεί πολύ γύρω από το ζήτημα του υλισμού, που είναι διακύβευμα μιας συζήτησης η οποία διεξάγεται με πάθος στην κοινότητα των δυτικών φιλοσόφων. Αντρέ-Κοντ Σπονβίλ, είστε υλιστής. Γιατί;
ΑΝΤΡΕ-ΚΟΝΤ ΣΠΟΝΒΙΛ: Πρώτα απ' όλα πρέπει να διακρίνουμε τα δύο νοήματα αυτής της έννοιας. Με το αγοραίο νόημα του όρου, υλιστής είναι αυτός που δεν έχει ιδεώδη, αυτός που ζει μόνο για τις σωματικές απολαύσεις. Το φιλοσοφικό νόημα του όρου είναι εντελώς διαφορετικό. Ο υλισμός είναι πάνω απ' όλα μια μεταφυσική θέση: είναι το να θεωρούμε ότι όλα είναι ύλη ή προϊόν της ύλης. Προσοχή, δεν μιλώ για την επιστημονική έννοια της ύλης, η οποία δεν παύει να αναπτύσσεται, αλλά για τη φιλοσοφική κατηγορία που αποκαλεί «ύλη» όλα όσα υπάρχουν ανεξάρτητα από το πνεύμα.
Το κρίσιμο ερώτημα είναι να γνωρίζουμε ποιο είναι το πρώτο: είναι το πνεύμα αυτό που δημιουργεί την ύλη ή είναι η ύλη (είτε αυτή είναι ενέργεια είτε κύματα ή σωματίδια) εκείνη που παράγει το πνεύμα; Ο ιδεαλισμός υπερασπίζεται την πρώτη θέση. Ο υλισμός τη δεύτερη, πράγμα που σημαίνει ότι αρνείται την ύπαρξη ενός δημιουργού.
Σύμφωνα με τον υλισμό δεν ήταν ένα πνεύμα αυτό που δημιούργησε τον κόσμο. Είναι η άκτιστη φύση αυτή που καταλήγει να γεννάει τη σκέψη μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Δεν είμαι, επομένως, παρά ένα σώμα, πράγμα που αποκλείει το να μπορέσω να επιζήσω μετά το θάνατο αυτού του σώματος. Να είσαι υλιστής σημαίνει επίσης να θεωρείς ότι δεν υπάρχει ζωή μετά το θάνατο. Αυτές είναι συνοπτικά οι μείζονες συνιστώσες του υλισμού από τον Δημόκριτο και τον Επίκουρο μέχρι σήμερα.
Ολα αυτά καταλήγουν σε αυτό που στο βιβλίο μου «Το πνεύμα του αθεϊσμού» αποκαλώ «ανθρωπισμό της συμπόνιας». Είμαστε τόσο αξιοθρήνητοι ως αντίγραφα του Θεού -αφού υποτίθεται ότι μας δημιούργησε κατ' εικόνα του- όσο είμαστε εξαιρετικοί ως ξαδέλφια του πιθήκου, με τον οποίο έχουμε 98% κοινά γονίδια!
Το ζητούμενο δεν είναι να θαυμάζουμε τον άνθρωπο, ούτε βέβαια να τον μισούμε. Το ζητούμενο είναι να συγχωρούμε στην ανθρωπότητα το ότι δεν είναι παρά ένα ζωικό είδος, χαιρόμενοι που αυτό το είδος παρήγαγε τις επιστήμες και τις τέχνες, τη δημοκρατία και την κοινωνική ασφάλιση, την κβαντομηχανική και τη φιλοσοφία, τη γαστρονομία και τον ερωτισμό. Αυτός ο υλισμός, ό,τι και αν λέτε αγαπητέ Ζαν Στον, δεν έχει διόλου ανατραπεί από τις επιστημονικές εξελίξεις. Για το ότι δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα κοινό ανάμεσα στην επικούρεια ατομική θεωρία (που ήταν μια φιλοσοφία και όχι μια επιστήμη) και στη σύγχρονη φυσική (που είναι μια επιστήμη και όχι μια φιλοσοφία), συμφωνώ προφανώς μαζί σας. Αλλά αυτό δεν εμποδίζει την επικούρεια φιλοσοφία να συνεχίζει να μας φωτίζει.
ΖΑΝ ΣΤΟΝ: Οι σύγχρονοι φιλόσοφοι δεν έχουν αφομοιώσει αρκετά την εξαιρετική μεταβολή κοσμοαντίληψης που συνεπάγονται οι νέες επιστημονικές γνώσεις και ιδιαίτερα η κβαντομηχανική. Αυτές οι γνώσεις κλονίζουν δύο τουλάχιστον από τα στηρίγματα του υλισμού που αναφέρατε: την ιδέα, από τη μια μεριά, ότι η ύλη υπάρχει αντικειμενικά αφεαυτής, και από την άλλη τη βεβαιότητα ότι η ανθρώπινη συνείδηση θα μπορούσε να αναχθεί μόνον στην παραγωγή ενός γνωσιακού οργάνου. Πρόσφατες και πολλαπλές εμπειρίες έχουν αποσταθεροποιήσει τη βεβαιότητα ότι η συνείδηση είναι το προϊόν του εγκεφάλου.
ΑΝΤΡΕ-ΚΟΝΤ ΣΠΟΝΒΙΛ: Γράψατε 500 σελίδες για να παραβιάσετε μιαν ανοιχτή πόρτα, δηλαδή για να καταδείξετε ότι η πίστη στο Θεό είναι πάντοτε δυνατή. Ποιος το αρνείται όμως; Δεν θα δείτε κανένα σοβαρό φιλόσοφο να δηλώνει ότι είναι αδύνατο να πιστεύουμε στο Θεό.
Από λογική και μεταφυσική άποψη όλοι γνωρίζουν εδώ και πολύ καιρό -διαβάστε τον Καντ ή τον Χιουμ, τον Πασκάλ ή τον Μοντένι- ότι η πίστη στον Θεό είναι δυνατή, ότι δεν μπορούμε να αποδείξουμε ούτε την ύπαρξή του ούτε την ανυπαρξία του.
Η πίστη υπάγεται περισσότερο στο πεδίο της εξέλιξης των νοοτροπιών και λιγότερο σε εκείνο της επιχειρηματολογίας και ακόμα λιγότερο σε εκείνο της ιστορίας των επιστημών. Για να μάθω αν ένας επιστήμονας είναι υλιστής ή ιδεαλιστής, δεν θα τον ρωτούσα στην πόρτα του εργαστηρίου του αλλά στην είσοδο του νεκροταφείου. Το κρίσιμο ερώτημα είναι τούτο: όταν χάνεις μιαν αγαπημένη ύπαρξη, νομίζεις ότι θα την ξαναβρείς ή όχι;
Εξάλλου, εσείς συγχέετε τη γνώση του πραγματικού με το ίδιο το πραγματικό. Γράφετε ότι αυτό που ονομάζουμε «ύλη» συνοψίζεται σε ένα παίγνιο εξισώσεων. Προσπαθήστε, όμως, να γεμίσετε το ρεζερβουάρ του αυτοκινήτου σας με εξισώσεις, και αυτό δεν θα ξεκινήσει. Το ότι η γνώση της ύλης είναι αφηρημένη, όπως και κάθε επιστήμη, δεν σημαίνει ότι η ύλη είναι μια αφαίρεση. Το ότι οι επιστήμες συμβάλλουν στην εξέλιξη των κοσμοαντιλήψεών μας είναι σαφές, αλλά δεν ανατρέπει τη φιλοσοφία γενικά, η οποία δεν πρέπει να υποβαθμίζεται σε απλό σχολιασμό των τελευταίων επιστημονικών επαναστάσεων (...).*
http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=24/05/2009&id=46899
ΑΝΤΡΕ-ΚΟΝΤ ΣΠΟΝΒΙΛ: Πρώτα απ' όλα πρέπει να διακρίνουμε τα δύο νοήματα αυτής της έννοιας. Με το αγοραίο νόημα του όρου, υλιστής είναι αυτός που δεν έχει ιδεώδη, αυτός που ζει μόνο για τις σωματικές απολαύσεις. Το φιλοσοφικό νόημα του όρου είναι εντελώς διαφορετικό. Ο υλισμός είναι πάνω απ' όλα μια μεταφυσική θέση: είναι το να θεωρούμε ότι όλα είναι ύλη ή προϊόν της ύλης. Προσοχή, δεν μιλώ για την επιστημονική έννοια της ύλης, η οποία δεν παύει να αναπτύσσεται, αλλά για τη φιλοσοφική κατηγορία που αποκαλεί «ύλη» όλα όσα υπάρχουν ανεξάρτητα από το πνεύμα.
Το κρίσιμο ερώτημα είναι να γνωρίζουμε ποιο είναι το πρώτο: είναι το πνεύμα αυτό που δημιουργεί την ύλη ή είναι η ύλη (είτε αυτή είναι ενέργεια είτε κύματα ή σωματίδια) εκείνη που παράγει το πνεύμα; Ο ιδεαλισμός υπερασπίζεται την πρώτη θέση. Ο υλισμός τη δεύτερη, πράγμα που σημαίνει ότι αρνείται την ύπαρξη ενός δημιουργού.
Σύμφωνα με τον υλισμό δεν ήταν ένα πνεύμα αυτό που δημιούργησε τον κόσμο. Είναι η άκτιστη φύση αυτή που καταλήγει να γεννάει τη σκέψη μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Δεν είμαι, επομένως, παρά ένα σώμα, πράγμα που αποκλείει το να μπορέσω να επιζήσω μετά το θάνατο αυτού του σώματος. Να είσαι υλιστής σημαίνει επίσης να θεωρείς ότι δεν υπάρχει ζωή μετά το θάνατο. Αυτές είναι συνοπτικά οι μείζονες συνιστώσες του υλισμού από τον Δημόκριτο και τον Επίκουρο μέχρι σήμερα.
Ολα αυτά καταλήγουν σε αυτό που στο βιβλίο μου «Το πνεύμα του αθεϊσμού» αποκαλώ «ανθρωπισμό της συμπόνιας». Είμαστε τόσο αξιοθρήνητοι ως αντίγραφα του Θεού -αφού υποτίθεται ότι μας δημιούργησε κατ' εικόνα του- όσο είμαστε εξαιρετικοί ως ξαδέλφια του πιθήκου, με τον οποίο έχουμε 98% κοινά γονίδια!
Το ζητούμενο δεν είναι να θαυμάζουμε τον άνθρωπο, ούτε βέβαια να τον μισούμε. Το ζητούμενο είναι να συγχωρούμε στην ανθρωπότητα το ότι δεν είναι παρά ένα ζωικό είδος, χαιρόμενοι που αυτό το είδος παρήγαγε τις επιστήμες και τις τέχνες, τη δημοκρατία και την κοινωνική ασφάλιση, την κβαντομηχανική και τη φιλοσοφία, τη γαστρονομία και τον ερωτισμό. Αυτός ο υλισμός, ό,τι και αν λέτε αγαπητέ Ζαν Στον, δεν έχει διόλου ανατραπεί από τις επιστημονικές εξελίξεις. Για το ότι δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα κοινό ανάμεσα στην επικούρεια ατομική θεωρία (που ήταν μια φιλοσοφία και όχι μια επιστήμη) και στη σύγχρονη φυσική (που είναι μια επιστήμη και όχι μια φιλοσοφία), συμφωνώ προφανώς μαζί σας. Αλλά αυτό δεν εμποδίζει την επικούρεια φιλοσοφία να συνεχίζει να μας φωτίζει.
ΖΑΝ ΣΤΟΝ: Οι σύγχρονοι φιλόσοφοι δεν έχουν αφομοιώσει αρκετά την εξαιρετική μεταβολή κοσμοαντίληψης που συνεπάγονται οι νέες επιστημονικές γνώσεις και ιδιαίτερα η κβαντομηχανική. Αυτές οι γνώσεις κλονίζουν δύο τουλάχιστον από τα στηρίγματα του υλισμού που αναφέρατε: την ιδέα, από τη μια μεριά, ότι η ύλη υπάρχει αντικειμενικά αφεαυτής, και από την άλλη τη βεβαιότητα ότι η ανθρώπινη συνείδηση θα μπορούσε να αναχθεί μόνον στην παραγωγή ενός γνωσιακού οργάνου. Πρόσφατες και πολλαπλές εμπειρίες έχουν αποσταθεροποιήσει τη βεβαιότητα ότι η συνείδηση είναι το προϊόν του εγκεφάλου.
ΑΝΤΡΕ-ΚΟΝΤ ΣΠΟΝΒΙΛ: Γράψατε 500 σελίδες για να παραβιάσετε μιαν ανοιχτή πόρτα, δηλαδή για να καταδείξετε ότι η πίστη στο Θεό είναι πάντοτε δυνατή. Ποιος το αρνείται όμως; Δεν θα δείτε κανένα σοβαρό φιλόσοφο να δηλώνει ότι είναι αδύνατο να πιστεύουμε στο Θεό.
Από λογική και μεταφυσική άποψη όλοι γνωρίζουν εδώ και πολύ καιρό -διαβάστε τον Καντ ή τον Χιουμ, τον Πασκάλ ή τον Μοντένι- ότι η πίστη στον Θεό είναι δυνατή, ότι δεν μπορούμε να αποδείξουμε ούτε την ύπαρξή του ούτε την ανυπαρξία του.
Η πίστη υπάγεται περισσότερο στο πεδίο της εξέλιξης των νοοτροπιών και λιγότερο σε εκείνο της επιχειρηματολογίας και ακόμα λιγότερο σε εκείνο της ιστορίας των επιστημών. Για να μάθω αν ένας επιστήμονας είναι υλιστής ή ιδεαλιστής, δεν θα τον ρωτούσα στην πόρτα του εργαστηρίου του αλλά στην είσοδο του νεκροταφείου. Το κρίσιμο ερώτημα είναι τούτο: όταν χάνεις μιαν αγαπημένη ύπαρξη, νομίζεις ότι θα την ξαναβρείς ή όχι;
Εξάλλου, εσείς συγχέετε τη γνώση του πραγματικού με το ίδιο το πραγματικό. Γράφετε ότι αυτό που ονομάζουμε «ύλη» συνοψίζεται σε ένα παίγνιο εξισώσεων. Προσπαθήστε, όμως, να γεμίσετε το ρεζερβουάρ του αυτοκινήτου σας με εξισώσεις, και αυτό δεν θα ξεκινήσει. Το ότι η γνώση της ύλης είναι αφηρημένη, όπως και κάθε επιστήμη, δεν σημαίνει ότι η ύλη είναι μια αφαίρεση. Το ότι οι επιστήμες συμβάλλουν στην εξέλιξη των κοσμοαντιλήψεών μας είναι σαφές, αλλά δεν ανατρέπει τη φιλοσοφία γενικά, η οποία δεν πρέπει να υποβαθμίζεται σε απλό σχολιασμό των τελευταίων επιστημονικών επαναστάσεων (...).*
http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=24/05/2009&id=46899
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου